Phong Tục Tập Quán Việt Nam

Sau đây.Trần Dũng xin trình bày về những phương cách làm lể bái đúng phong tục Việt Nam.

CÚNG GIA TIÊN

Cúng Gia Tiên là một nghĩa vụ của con cháu tỏ lòng biết ơn và tưởng nhớ đến Tổ tiên, Ông Bà, Cha Mẹ và những thân nhân đã mất. Cũng có người cho rằng thờ cúng tổ tiên là một cái Ðạo. ÐẠ0 THỜ CÚNG ÔNG BÀ. Ðạo là đạo làm ngườì trong gia đình Việt Nam, không có ý nghĩa của tôn giáo, lấy tình cãm và gia đình làm chủ yếu, đạo là để bày tỏ sự biết ơn và lòng thương kính bằng cách cúng gia tiên trong ba ngày Tết Nguyên Ðán.

Theo phong tục Việt Nam, việc bày bàn thờ phải theo quy tắt đã đuợc ấn định từ xưa. Bàn thờ đuợc trang hoàng bằng hai màu Vàng và Ðỏ. Căn cứ theo Lão Giáo giải thích vủ trụ quan thì Vàng Ðỏ biểu tượng âm dương tiên thiên. Bài vị thì để ở chính giữa, phía trong, trước bài vị là bát nhang, lư hương đặt trước bát nhang và giữa hai chân đèn. Bình bông thì đặt bên tay phải, trái cây ngủ quả bên tay trái, mâm rượu và ba chén nhỏ thì đặt ở giữa phía trước. Bát nhang tượng trưng cho “Vô Cực”. Lư hương tượng trưng cho “âm dương”. Lư hương và hai chân đèn gọi là bộ “Tam Sự”. Bày bàn thờ còn biểu tượng cho ngủ hành: Thủy (nước, rượu), Kim (lư hương, chân đèn), Mộc (Chân nhang, đủa, bài vị), Hỏa (đèn), Thổ (Cát trong bát nhang và đồ bằng sứ). Mâm ngủ quã là 5 thứ trái cây tùy theo từng địa phương.

Ba chén rượu hoặc nước bày trên bàn thờ là tượng trưng cho TAM TÀI (Thiên, Ðịa và Nhân).

Tuy nhiên việc cúng bái tùy theo phương tiện, giàu nghèo của mỗi gia đình, miễn sao thể hiện đuợc lòng thành, trang nghiêm và đẹp mắt thì thôi vậy.

NGHI THỨC CÚNG GIA TIÊN

Khi cúng thì người chủ trong gia đình phải cúng trước, phải đốt đèn (đèn cầy, đèn dầu hoặc đèn điện), thắp nhang, đánh chuông, khấn và vái. Nhang (hương) là để mời, chuông là để gọi tổ tiên. Khi cúng thì chấp tay đưa lên ngang trán khấn (Ngày tháng, tên mình, tên người quá cố, lý do cúng và cầu nguyện. v. v.).

Kế tiếp là tùy theo địa vị của mỗi người trong gia đình mà cúng. Nếu CHA MẸ cúng CON thì chỉ vái 4 vái mà thôi. Nếu CON CHÁU cúng cho TỔ TIÊN thì phải lạy 4 lạy.

Chúng ta bàn tiếp về CÚNG, KHẤN, VÁI, LẠY.

CÚNG: Theo nghĩa rộng thì gia chủ bày hoa quả, tiệc rượu, chén đủa, nhang đèn và khấn vái tỏ lòng thành với người đã mất. Theo như nghĩa bình thường CÚNG là THẮP NHANG, KHẤN, LẠY và VÁI.

KHẤN: Là lời cầu khẩn lâm râm trong miệng khi cúng, có liên quan đến chi tiết ngày cúng cũng như mục đích của buổi cúng lễ hay lời cầu xin, cũng như lời hứa.

VÁI: Sau khi khấn thì người ta thường vái đuợc xem như là lời kính cẩn. Do đó, nguời ta thường dùng từ ngữ KHẤN VÁI là vậy. Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du có câu:

Lầm rầm KHẤN VÁI nhỏ to.

Sụp ngồi đặt cỏ trước mồ bước ra

(câu 95-96)

Vái là chấp hai bàn tay lại để trước ngực rồi đua lên ngang đầu, hơi cúi đầu và khom lưng xuống, sau đó ngẫng lên, đưa hai bàn tay lên xuống theo nhịp lúc cúi xuống, ngẫng lên. Tùy từng trường hợp, vái 2, 3, 4 hay 5 lần.

LẠY: Lạy là tỏ lòng thành kính bằng cả tâm hồn lẩn thể xác đối với người trên hay người quá cố bậc trên của mình. Có 4 trường hợp lạy: 2 lạy, 3 lạy, 4 lạy và 5 lạy. Mỗi trường hợp lạy đều có ý nghĩa khác nhau. Có hai thế lạy : Thế lạy Ðàn Ông và Thế lạy Ðàn Bà.

Ý Nghĩa Của Vái Và Lạy

Số lần vái và lạy đều mang một ý nghĩa rất đặc biệt.

Vái

Nếu vái sau khi đã lạy, người ta thường vái 3 vái. Thật ra ba vái nầy chỉ có nghĩa là “lời chào kính cẩn” mà thôi. Nhưng nếu không lạy mà chỉ vái thì vái có ý nghĩa đặc biệt:

	HAI VÁI: Trường hợp người quá cố còn để trong quan tài tại nhà quàn, nếu người đến phúng điếu là vai trên của người quá cố hoặc các bậc cao niên thì chỉ vái 2 vái mà thôi. Nhưng nếu người quá cố đã được chôn, thì người ta vái người quá cố 4 vái.
	BA VÁI: Nếu ta mặc âu phục, khó khăn không thể lạy, thì ta có thể đứng nghiêm và vái 3 vái trước bàn thờ Phật.
	BỐN VÁI: Khi không thể áp dụng thế lạy để cúng người quá cố như Tổ Tiên, Thánh Thần.
	NĂM VÁI: Vì hoàn cảnh nơi cúng quá đông người và không thể áp dụng thế lạy.

Lạy

	HAI LẠY: Trường hợp cô dâu, chú rể lạy cha mẹ. Khi chúng ta đi phúng điếu, nếu là vai dưới của người quá cố như: em, con cháu, con em.. v. v. thì theo nguyên lý âm dương người quá cố chưa chôn, được coi như người sống. Do đó chỉ lạy 2 lạy. Nhưng sau khi nguời quá cố đã chôn rồi thì phải lạy 4 lạy.
	BA LẠY: Ta đi lễ Phật, ta lạy 3 lạy. Ba lạy tượng trưng cho PHẬT, PHÁP, TĂNG. Phật là giác, tức là giác ngộ, sáng suốt. Pháp là chánh, tức là trái ngược với tà. Tăng là tịnh, tức là sự trong sạch, thanh tịnh không bợn nhơ. Tuy nhiên cũng tùy theo mỗi nơi, mỗi chùa người ta lễ Phật có khi lạy 4 hay 5 lạy.
	BỐN LẠY: Là cúng người quá cố như Tổ Tiên, Thánh thần. Còn tượng trưng cho Tứ Thân Phụ Mẫu, Bốn Phương (Ðông và Nam thuộc dương, Tây và Bắc thuộc âm) và Tứ Tượng. Nói chung 4 lạy là gồm cả cõi âm lẫn cõi dương, hồn thì ở trên trờì và phách (vía) thì ở dưới đất.
	NĂM LẠY: ngày xưa, người ta lạy Vua thì lạy 5 lạy tượng trưng cho ngũ hành, Vua tượng trưng cho trung cung tức là hành thổ màu vàng đứng ở giữa. Ngày nay lễ giổ tổ Vua Hùng Vương, quí vị trong ban tế lễ thường lạy 5 lạy.